Wojewódzka i Miejska Biblioteka Publiczna im. dr. Witolda Bełzy działa od 1 października 1903 r., co czyni z niej książnicę o historii najdłuższej i najbogatszej spośród istniejących obecnie placówek w Bydgoszczy. Genezę biblioteki stanowiły kolekcje historyka Fryderyka Raumera i redaktora Henryka Kruse, oraz zbiory niemieckich towarzystw naukowych (przede wszystkim Towarzystwa Historycznego dla Obwodu Nadnoteckiego).

Pierwszym polskim dyrektorem instytucji został w 1920 r. jej obecny patron, dr Witold Bełza, który rozpoczął proces polonizacji i przyczynił się do znacznego poszerzenia zasobów książnicy. Zbiory biblioteki wzbogaciły się wówczas o cenną, istniejącą od końca XV w. kolekcję Biblioteki Bernardynów Bydgoskich (1374 woluminy w tym 97 inkunabułów z unikatową w skali światowej ulotką Hieronima Savonaroli) i rękopisy z kolekcji Kazimierza Kierskiego (670 jednostek zawierających 435 dokumentów królewskich). W okresie międzywojennym biblioteka odgrywała rolę ważnego ośrodka kultury. W jej murach swoją siedzibę miały różne towarzystwa naukowe, odbywały się odczyty, wykłady, spotkania. Tutaj mieściła się redakcja „Przeglądu Bydgoskiego” (1933-1938), działał Uniwersytet Powszechny.

Podczas okupacji księgozbiór został przeniesiony do zawilgoconego budynku i wyłączony z udostępniania. Część polskojęzycznej literatury przekazano na makulaturę; wiele z nich uratowały polskie bibliotekarki pracujące w magazynie. Z kolei dokumenty królewskie ocalił Michał Nycz, wywożąc zasoby w bezpieczne miejsce, za co zapłacił najwyższą cenę. Aby uchronić książki przed niemiecką akcją ewakuacyjną (1942-1944), część z nich ukryto w Muzeum Miejskim, a także w piwnicach szkół powszechnych na przedmieściach Bydgoszczy. Po wojnie straty oszacowano na 20% całego księgozbioru.

Uzupełnianie i powiększanie zasobów rozpoczęło się w kolejnych latach. Placówka rozbudowała swoją strukturę (także o sieć filii miejskich), a w 1968 roku zyskała status naukowy. Obecnie księgozbiór Wojewódzkiej i Miejskiej Biblioteki Publicznej im. dr. Witolda Bełzy w Bydgoszczy liczy 869 133 woluminy.